News
Faculty of Oriental Studies, University of Warsaw
(Cross-cultural communication - Asia and Africa)
and
Polish Institute of World Art Studies
are announcing
International Conference
Art of communication and communication through art
in Asia and Africa
Call for Papers
Date: 1 st - 2 nd December 2022
The area of interest of the conference covers broad spectrum of problems related to communication with special impact of the role of art within the communication. We would like to encourage discussion on topics dealing with different cultures, periods and with the use of different methodologies. The conference aims to bring together academic researchers and scholars to exchange and share their experiences and research results on all aspects of cross-cultural communication. It wishes to provide an interdisciplinary platform to present and discuss recent trends and concerns as well as challenges encountered and solutions adopted in the fields of cross-cultural communication and art incorporated in different systems of communication.
The organizers invite individual papers and round tables (up to six participants) proposals.
Please send your abstracts of no more than 300 words to email address:
art-of-communication@world-art.pl
Upon acceptance the organizers will notify authors by email.
Conference fee is 200 PLN (50 Euro). Reduced fee for students and ph.d. candidates is 100 PLN (25Euro). Participation for the members of the Polish Institute of World Art Studies is free.
Participants are expected to cover their accommodation and travel expenses in full.
Organizing Committee of the Conference:
Prof. Jerzy Malinowski (Polish Institute of World Art Studies)
Prof. Hanna Rubinkowska-Anioł (Faculty of Oriental Studies, University of Warsaw; Polish Institute of
World Art Studies) – head
Dr. Marta Widy-Behiesse (Faculty of Oriental Studies, University of Warsaw)
Dr Jakub Wilanowski-Hilchen (Faculty of Oriental Studies, University of Warsaw) – scientific secretary
BADANIA NAD SZTUKĄ UKRAIŃSKĄ I POLSKO-UKRAIŃSKIMI ZWIĄZKAMI ARTYSTYCZNYMI
Niewiele wiemy w Polsce na temat sztuki ukraińskiej. Nasze badania skupiają się przede wszystkim na Polonikach na Ukrainie, omijając całkowicie od dziesięcioleci zabytki sztuki naszych sąsiadów. Najbardziej zobrazowują to prace inwentaryzacyjne prowadzone przez kilka ośrodków naukowych w Polsce.
Tylko nieliczni badacze próbowali prezentować sztukę ukraińską. W ramach działalności Polskiego Instytutu Studiów nad Sztuką świata wielokrotnie zapraszaliśmy badaczy ukraińskich, by prezentowali swoje wyniki badań i uczestniczyli w konferencja naukowych dotyczących sztuki cerkiewnej. Rezultaty ich badań wielokrotnie były prezentowane na łamach Series Byzantina. Pojawiały się artykuły dotyczące Rusi Kijowskiej, a także ukraińskiej sztuki barokowej na terenie Ukrainy Zachodniej. Wiele razy omawialiśmy współczesne malarstwo ikonowe.
W roku 2019 ukazała się moja książka Ukrainian Painting between the Byzantine and Latin Traditions (Ostrava-Warsaw 2019), dotycząca malarstwa ukraińskiego w kontekście relacji między światem bizantyńskim i łacińskim. Jest to praktycznie jedyna publikacja w języku angielskim, w której zaprezentowano ikony i malowidła ścienne datowane od XV do końca XVII wieku.
W naszych badaniach naukowych pojawiały się wątki dotyczące związków artystycznych między polskimi a ukraińskim artystami, wzajemne oddziaływanie, ale też historia badań wspólnego dziedzictwa kulturowego.
Cały czas jest to „kropla w morzu”, próbujemy nadrobić zaległości. Pod koniec lutego 2022 z inicjatywy Uniwersytetu w Kent powstała idea publikowania prac dotyczących sztuki ukraińskiej https://research.kent.ac.uk/emcentraleu/early-modern-history-of-ukraine/
W ramach publikacji Series Byzantina otwarto sekcje Ukrainica i publikowane są artykuły w wersji ukraińskiej i w tłumaczeniu na język angielski http://seriesbyzantina.eu/ukrainica/ W czasie zbierania materiałów okazało się, że prac w języku angielskim jest bardzo mało. Najczęściej dotyczą one zagadnień historycznych, a jeśli chodzi o historię sztuki praktycznie istnieje jedynie kilka książek. Na Ukrainie praktycznie publikowane są książki i artykuły w języku ukraińskim lub rosyjskim.
Prof. Waldemar Deluga
WALDEMAR DELUGA,
Ukrainian Painting between the Byzantine and Latin Tradition
Ostrava University & Polish Institute of World Art Studies,
Ostrava - Warsaw 2019; ISBN 978-83-949807-9-5 (214 pp.)
W zakresie sztuki nowoczesnej Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata przez cały okres istnienia prowadził badania i dokumentacje dotyczące związków polsko-ukraińskich i sztuki polskiej na terenie Ukrainy.
Pierwsze prace poświęcone motywom huculskim w malarstwie polskim i ukraińskim około 1900 roku, przedwojennej twórczości fotograficznej Aleksandra Krzywobłockiego we Lwowie i twórczości pochodzącego z tego miasta parysko-nowojorskiego malarza Zygmunta Menkesa ukazały się w „Pamiętniku Sztuk Pięknych” w 2003 roku. W 2004 roku została wydana monografia Katarzyny Rutkowskiej Malarstwo Wilhelma Leopolskiego.
Obok prac polskich historyków sztuki publikowano prace historyków sztuki z Charkowa, Kijowa, Kamieńca Podolskiego i Lwowa. Najważniejszą z nich było opracowanie Jurija Biriulowa Rzeźba lwowska od połowy XVIII wieku do 1939 roku. Od zapowiedzi klasycyzmu do awangardy (2007).
Przedstawiciele Instytutu brali udział W inwentaryzacji rezydencji na Wołyniu i Podolu. Ich efektem były książki Wioletty Brzezińskiej, w tym Klasycystyczne założenia pałacowo-ogrodowe na Wołyniu 1780-1831 (2014), a ostatnio inwentaryzacja pałaców Podola pod kierunkiem Joanny Kucharzewskiej.
Bliskie związki ze środowiskiem ukraińskim zostały nawiązane w związku z międzynarodową konferencją The History of Art History in Central, Eastern and South-Eastern Europe w Toruniu w 2010 roku (publikacja 2012). Uczestniczyło w niej parunastu ukraińskich historyków sztuki.
Nawiązane wówczas kontakty zaowocowały uczestnictwem w konferencjach oraz w publikacjach m.in. w tomach rocznika „Sztuka Europy Wschodniej”. W 2019 roku ukazał się obszerny tom Sztuka ukraińska XX wieku i polsko-ukraińskie związki artystyczne pod red. Jerzego Malinowskiego, Agnieszki Pospiszil i Ewy Sułek, którego autorami byli przede wszystkim ukraińscy historycy sztuki, w tym Ołeksandr Fedoruk, Vita Susak, Myrosława Mudrak (USA), Iwanna Pawełczuk, Ludmiła Sokoluk, Lubow Żwanko, Tatiana Kara-Wasiliewa, Olga Łagutenko, Natalia Ursu, Jurij Biriułow, Orest Hołubec, Jurij Kryworuczko. Po raz pierwszy wydane zostało w Polsce opracowanie poświęcone sztuce ukraińskiej XX wieku.
Także w następnych konferencjach i tomach wydawnictw Instytutu wzięli udział ukraińscy badacze. W ostatniej z nich w ubiegłym roku w Paryżu Des collections aux musées. Collectionneurs et passeurs culturels au temps de Feliks Jasieński (1861-1929) uczestniczyły Hanna Rudyk i Vita Susak.
Prowadzone są badania dotyczące m.in. środowiska artystycznego Lwowa w I połowie XIX wieku i współczesnego życia artystycznego Kijowa.
Sztuka lwowska I połowy XIX wieku, widziana jako lokalny fenomen, ale również w kontekście relacji europejskich (głównie wiedeńskich) stanowi przedmiot dociekań Agnieszki Świętosławskiej, autorki m.in. artykułów dotyczących twórczości postaci ważnych dla tamtejszego środowiska czy zagadnień krytyki artystycznej (Początki krytyki artystycznej we Lwowie (1837-1847), „Pamiętnik Sztuk Pięknych” 2021). Badania nad lwowskim życiem kulturalnym nakreślają proces formułowania się nowoczesnego środowiska artystycznego w wielokulturowej stolicy ówczesnej Galicji Wschodniej (por. Pomiędzy romantyzmem a biedermeierem. Lwowskie malarstwo pierwszej połowy XIX wieku, „Sztuka Europy Wschodniej” 2020).
Ewa Sułek analizuje przestrzenie artystycznym powstałe w niepodległej Ukrainie, które reprezentują dwa modele funkcjonowania - prywatny i publiczny. Wybrane miejsca to PinchukArtCenter i Mystetskyi Arsenal National Art and Culture Museum Complex. Praca skupiona jest na procesach gromadzenia i eksponowania dzieł sztuki, narracjach kuratorskich i instytucjonalnych, a także na uwarunkowaniach politycznych i historycznych, które ukształtowały wybrane instytucje, oraz potrzebach ideologicznych stojących za każdą z nich.
Wkrótce zostaną przygotowane następne konferencje i publikacje, na które zostaną zaproszeni koledzy i koleżanki z Ukrainy.
Bibliografia publikacji Instytutu: https://www.world-art.pl
Prof. Jerzy Malinowski
Członek zagraniczny Ukraińskiej Akademii Sztuki
Sztuka ukraińska XX wieku i polsko-ukraińskie związki artystyczne,
red. JERZY MALINOWSKI, AGNIESZKA POSPISZIL, EWA SUŁEK
Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata & Wydawnictwo TAKO, Warszawa-Toruń 2019; ISSN 2353-5709 ISBN 978-83-956228-7-8 (308 s.)
Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata w związku z ustąpieniem pandemii wznawia swą działalność dydaktyczną i zaprasza na konferencje międzynarodowe, ogólnopolskie seminaria, wykłady, prezentacje własnych publikacji i zebrania naukowe Oddziałów.
Jerzy Malinowski
POLSKO-WŁOSKIE KONTAKTY ARTYSTYCZNE 1871-1939
Konferencja Contatti artistici polacco-italiani 1871-1939, która miała miejsce w dniach 20-22 października 2021 roku w neobarokowej sali w Pallazzo Blumenstihl – siedzibie Instytutu Polskiego w Rzymie, jest drugą zorganizowaną w stolicy Włoch z inicjatywy Polskiego Instytutu Studiów nad Sztuką Świata. Pierwsza – Henryk Siemiradzki and the international artistic milieu in Rome – odbyła się w 2018 roku w Stacji Naukowej PAN i została opublikowana jako tom 145 serii „Conferenze”.
Polsko-włoskie kontakty artystyczne były ważnym przedmiotem badań polskiej historii sztuki co najmniej od lat 70. XIX wieku. Wówczas w Krakowie w 1872 roku powstała Akademia Umiejętności z Komisją do Badania Historii Sztuki w Polsce, następnie w 1879 roku pierwsze polskie Muzeum Narodowe, w 1882 zaś pierwsza Katedra Historii Sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. W końcu XIX wieku profesor historii Uniwersytetu Jagiellońskiego Stanisław Smolka rozpoczął starania o utworzenie w Rzymie polskiej instytucji naukowej wzorem Stacji Naukowej Akademii w Paryżu, założonej w 1893 roku. Stacja miała zagwarantować dogodne miejsce do prowadzenia przez polskich uczonych kwerend w Archiwach Watykańskich podczas tzw. Expeditio Romana, a także reprezentować polską naukę wśród instytucji badawczych innych narodów w Rzymie.
W 1927 roku dzięki zaangażowaniu wybitnego mecenasa hrabiego Józefa Michałowskiego oraz polskiego dyplomaty i historyka Macieja Loreta, powstała Stacja Naukowa Akademii Umiejętności, nosząca we Włoszech nazwę Accademia Polacca delle Scienze Biblioteca e Centro di Studi a Roma. Początkowo mieściła się w Hospicjum św. Stanisława na via Botthega Oscure 15. W 1938 roku przeniesiono ją do Palazzo Doria, w którym mieści się do dziś.
Wśród publikacji Stacji w seriach „Atti dell’Accademia Polacca” (8 vol. od 2012) oraz „Conferenze” (145 vol. od 1956), choć przeważały pozycje z zakresu historii, oświaty, nauki i literatury, znalazły się tomy dotyczące sztuki od drugiej połowy XVIII wieku:
37. Piotr Biegański, Antonio Corazzi (1792-1877), architetto toscano a Varsavia, Wrocław 1968;
124. Pensare per immagini: Stanisław Wyspiański drammturgo e pittore, red. A. Ceccherelli [et al.], 2008;
126. Marcello Bacciarelli. Pittore di Sua Maestà Stanislao Augusto Re di Polonia. Atti del Convegno 3-4 novembre 2008, Roma 2011.
Najbliższy obecnej konferencji jest tom poświęcony głównie literaturze:
128. Avanguardie e tradizioni nel XX e XXI secolo, fra Polonia, Italia e Europa. Atti del convegno dei polonisti italiani 22-23 aprile 2010, Roma 2013.
Współorganizatorem konferencji, obok Stacji Naukowej PAN w Rzymie, był Instytut Polski / Istituto Polacco di Cultura, podległy Ministerstwu Spraw Zagranicznych. Celem działalności placówki, powstałej w 1992 roku, jest upowszechnianie we Włoszech polskiej kultury, wiedzy o historii Polski oraz jej dziedzictwie narodowym, a także promocja współpracy w dziedzinie kultury, edukacji, nauki oraz życia społecznego.
Ponadto w Rzymie są dwie polskie instytucje, z którymi organizatorzy konferencji kontaktowali się w sprawach badań i dokumentacji polskiej spuścizny we Włoszech:
Pierwsza z nich to Fundacja Rzymska im. Janiny Umiastowskiej / Fondazione Romana Marchesa J. S. Umiastowska, założona w 1944 roku. Jej celem jest wspieranie nauki i kultury polskiej, inwentaryzacja poloników, zbieranie materiałów dotyczących stosunków polsko-włoskich w ramach projektu „Polacy we Włoszech w XX wieku”. Fundacja wydaje serię „Świadectwa – Testimonianze” (7 vol.). Tom VII W poszukiwaniu piękna (2014) został poświęcony polskim artystom we Włoszech w II połowie XIX i I połowie XX wieku.
Ważnym ośrodkiem badań jest Papieski Instytut Studiów Kościelnych / Pontificio Istituto di Studi Ecclesiastici, prowadzony od 1962 roku przez ojców jezuitów z prowincji warszawskiej. Instytut dokumentuje i digitalizuje źródła dotyczące Kościoła w Polsce i historii Polski w archiwum watykańskim i Bibliotece Watykańskiej, a także gromadzi spuścizny wybitnych Polaków, czynnych we Włoszech, w tym Henryka Siemiradzkiego i Aleksandra Kołtońskiego, wybitnego krytyka, propagatora futuryzmu w Polsce.
Dzieje polskiej kolonii artystycznej w Rzymie sięgają XVIII wieku i łączą się z nazwiskami wybitnych malarzy: Szymona Czechowicza, Tadeusza Kuntzego i Franciszka Smuglewicza, który po powrocie do kraju stał się twórcą kształcenia artystycznego na Uniwersytecie Wileńskim i pierwszej szkoły narodowej w malarstwie polskim. Po pokoju wiedeńskim, około 1820 roku, ukształtowała się w Rzymie polska kolonia artystyczna, obejmująca kilkunastu malarzy, w tym Kanuta Rusieckiego, wybitnego romantyka-realistę z Wilna i Wojciecha Kornelego Stattlera, wychowanka Akademii przy Uniwersytecie w Krakowie, którego idealistyczna twórczość bliska była nazareńczykom. Tym samym pojawiły się dwie równoległe tendencje, które kształtowały sztukę kolonii polskiej w Rzymie (i w Polsce) do przełomu XIX i XX wieku. Zagadnieniom tym została poświęcona praca Marii Nitki Twórczość malarzy polskich w papieskim Rzymie w XIX wieku, wydana przez Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata w 2014 roku. Gdy Rzym, zajęty przez wojska Piemontu w 1870 roku, stał się stolicą Włoch, także dla polskiej kolonii artystycznej rozpoczął się nowy okres. Od 1871 roku młodzi artyści po studiach w akademiach w Petersburgu i Monachium lub nauce w szkołach artystycznych Krakowa, Warszawy i Wilna zaczęli przybywać do Rzymu, często osiedlając się w nim na stałe.
Najbardziej znanym przedstawicielem środowiska był Henryk Siemiradzki, którego twórczość stała się przedmiotem badań dużego grona historyków sztuki, archeologów i konserwatorów dzieł sztuki. Efekt tych prac – Korpus dzieł malarskich Henryka Siemiradzkiego został przedstawiony na zakończenie pierwszego dnia konferencji. Z pracami nad Korpusem związana była wspomniana pierwsza konferencja Henryk Siemiradzki and the international artistic milieu in Rome.
Druga konferencja została poświęcona tym razem twórcom (malarzom, rzeźbiarzom, architektom i in.) oraz ludziom sztuki (mecenasom, organizatorom muzeów), wreszcie różnorodnym projektom i działaniom artystycznym (m.in. na pograniczu plastyki i literatury, teatru oraz filmu) od zjednoczenia Włoch do II wojny światowej.
Wzięli w niej udział badacze polscy i włoscy, związani z głównymi środowiskami akademickimi obydwu państw.
Konferencję otworzyli Pani Ambasador Anna Maria Anders, dyrektor Instytutu Polskiego Łukasz Paprotny, p.o. dyrektora Stacji Naukowej PAN dr Ewa Fischer oraz prof. Jerzy Malinowski (piszący te słowa) prezes PISnSŚ, przedstawiając zarys badań nad polsko-włoskimi kontaktami artystycznymi lat 1871-1939.
Otwarcie konferencji przez Panią Ambasador Annę Marię Anders
Konferencja została podzielona na pięć sesji. (Program w załączeniu.)
Dwie pierwsze skoncentrowano głównie na działalności polskich artystów plastyków w Rzymie i we Włoszech w końcu XIX i na początku XX wieku, z czym wiązało się także zagadnienie mecenatu i kolekcjonerstwa. Nie był to tylko chronologiczny przegląd twórczości, zarysowujący ewolucję od idealistycznego nazarenizmu, przez akademizm i nurty realizmu, do symbolizmu, lecz także przegląd zagadnień, obejmujących różne formy życia artystycznego.
Trzecia sesja wniosła do konferencji nowe aspekty relacji polsko-włoskich na początku XX wieku, w tym włoskie inspiracje w architekturze polskiej, recepcję sztuki polskiej w prasie włoskiej, ale także twórczość artystów żydowskich w rzymskiej kolonii.
Następna część konferencji została poświęcona okresowi międzywojennemu.
Czwarta sesja rozszerzyła program o nurty awangardy – włoskiego futuryzmu oraz malarstwa metafizycznego i ich recepcji w Polsce, a także polskiego formizmu i konstruktywizmu. Przy czym obok malarstwa, grafiki i scenografii przedmiotem analiz były zagadnienia literatury, teatru, tańca i filmu, co stworzyło dość szeroki przekrój relacji polsko-włoskich.
Referat wygłasza dr Tamara Sztyma
Dyskusja po referacie dr Małgorzaty Geron
W ostatniej sesji dominowała problematyka lat 30., odnosząca się do kulturowej i artystycznej recepcji ideologii faszyzmu w polityce kulturalnej i architekturze Polski.
Ideą konferencji było wskazanie niektórych kluczowych polsko-włoskich tematów, otwierających przestrzeń do dalszych badań. Wiele zagadnień po raz pierwszy stało się przedmiotem rozważań.
Teksty przedstawione na konferencji zostaną wkrótce opublikowane w
tomie 21 (2021) rocznika „World Art Studies” pt. Contatti artistici polacco-italiani 1871-1939 w języku włoskim (z angielskimi streszczeniami).
Badania będące przedmiotem konferencji i tomu studiów znajdą kontynuację w następnej III konferencji w 2023 roku, która zostanie poświęcona następnemu okresowi w polsko-włoskich relacjach od 1944 do 1970 roku.
Konferencję i tom pokonferencyjny przygotowali: prof. Jerzy Malinowski, Anna Jagiełło (IP) i dr Agata Knapik (SN PAN i PISnSŚ).
Podziękowania należą się p. dr Ewie Fischer (p.o. dyrektora SN PAN) i p. Łukaszowi Paprotnemu (dyrektorowi IP) za współpracę przy organizacji konferencji i wszechstronną pomoc.
Konferencja i przygotowanie materiałów do druku sfinansowane zostały z projektu Polsko-włoskie kontakty artystyczne 1871-1939 w ramach programu Ministerstwa Edukacji i Nauki „Doskonała nauka” moduł „Wsparcie konferencji naukowych” (umowa DNK/SN/513085/2021).
Publikacja została sfinansowana z programu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Czasopisma” – Fundusz rozwoju kultury (umowa 01687/20/FPK/IK).
Agnieszka Kluczewska-Wójcik
OD KOLEKCJI DO MUZEÓW. KOLEKCJONERSTWO I MEDIACJA KULTUROWA W CZASACH FELIKSA JASIEŃSKIEGO (1861-1929)
W dniach 18 i 19 listopada odbyła się w Paryżu międzynarodowa konferencja o charakterze interdyscyplinarnym zatytułowana Des collections aux musées. Collectionneurs et passeurs culturels au temps de Feliks Jasieński (1861-1929)/ From Collections to Museums: Collectors and Cultural Mediators in the Time of Feliks Jasieński (1861-1929).
Konferencja została zorganizowana z okazji przypadającej w 2020 roku rocznicy stulecia donacji kolekcji Feliksa Jasieńskiego na rzecz Muzeum Narodowego w Krakowie. Organizatorami konferencji byli: Centrum Naukowe Polskiej Akademii Nauk w Paryżu, Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, Centrum Cywilizacji Polskiej Uniwersytetu Sorbony oraz École Pratique des Hautes Etudes PSL – Saprat (EA 4116 Savoirs et pratiques du Moyen Âge au XIXe siècle) w Paryżu. W skład komitetu naukowego weszli m.in.: prof. Rossella Froissart (Saprat, EPHE – PSL), dr Agnieszka Kluczewska-Wójcik (Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata), dr Ewa Bobrowska (niezależna badaczka i Terra Foundation for American Art, Paryż), dr Magdalena Sajdak (Stacja Naukowa PAN, Paryż), prof. Iwona Pugacewicz (Centre de civilisation polonaise, Sorbonne-Université), dr Anna Biłos (Instytut Polski Paryż), prof. Jerzy Malinowski (Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata). Projekt koordynowały dr Ewa Bobrowska, prof. Rossella Froissart i dr Agnieszka Kluczewska-Wójcik. Obrady odbywały się w Stacji Naukowej PAN oraz w Institut national d’histoire de l’art w Paryżu.
Licząca ponad 15 000 obiektów kolekcja Jasieńskiego, zgromadzona na przełomie XIX i XX wieku, obejmowała nowoczesne malarstwo, rzeźbę i grafikę polską oraz francuską, sztukę Bliskiego i Dalekiego Wschodu, w tym drzeworyty, malarstwo i rzemiosło artystyczne japońskie, kobierce i tkaniny orientalne, pasy polskie. Zbiory, odzwierciedlające pasję, z jaką Jasieński traktował europejską sztukę awangardową i dawną sztukę orientalną, dorównywały kolekcjom zgromadzonym przez najwybitniejszych kolekcjonerów epoki, jak Jacques Doucet we Francji czy Charles Lang Freer w Stanach Zjednoczonych. Specyfiką zainteresowań Jasieński był bliski kręgom europejskich amatorów i mecenasów sztuki, współpracujących z instytucjami muzealnymi, takich jak Raymond Koechlin i Jules Maciet w Paryżu, Justus Brinckmann w Hamburgu, czy Ferenc Hopp w Budapeszcie.
Jako kolekcjoner i „działacz artystyczny” Jasieński wyróżniał się niezwykłym rozmachem i nowoczesnym podejściem do kwestii struktury tworzonych przez siebie zbiorów, zwłaszcza jeśli chodzi o ich zakres. Zainteresowany malarstwem i rzeźbą, gromadził także dzieła wykraczające poza tradycyjnie rozumiane kanony estetyczne: sztukę ludową, rzemiosło artystyczne i sztukę pozaeuropejską. Równocześnie nie ustawał w wysiłkach na rzecz udostępnienia swojej kolekcji szerokiej publiczności. Organizował wystawy, konferencje i inne wydarzenia o charakterze edukacyjnym, których ukoronowaniem stało się przekazanie całości jego kolekcji Muzeum Narodowemu w Krakowie.
Pierwsza część konferencji była poświęcona relacjom instytucjonalnym w europejskim „świecie sztuki” (Howard S. Becker). Dr Arnaud Bertinet (Université Paris I – Pantéon-Sorbonne) omówił stan badań na temat historii i związków między muzeami a kolekcjami prywatnymi, prezentując najnowszą publikację prof. Krzysztofa Pomiana Le Musée. Une histroire mondiale (Paryż 2020-2021). Dr Julie Verlaine (Université Paris I – Pantéon-Sorbonne) przedstawiła działalność towarzystw przyjaciół muzeów, powstających przy największych europejskich placówkach muzealnych od Paryża przez Berlin po Kraków. Prof. J. Pedro Lorente (Universidad de Zaragoza) zajął się problemem „dzielnic artystycznych” jako centrów kształtowania życia kulturalnego, dr Julie Chopard zaś zanalizowała kwestie współpracy kolekcjonerów i muzeów na przykładzie donatora i kustosza Luwru Ernesta Grandidiera.
Julie Verlaine, Agnieszka Kluczewska-Wójcik, Arnaud Bertinet (fot. S. Trzybiński, N. Pstrąg - SN PAN w Paryżu)
Tematem drugiej części obrad była muzealizacja kolekcji prywatnych. Wystąpienie dr Hanny Rudyk (The Bohdan and Varvara Khanenko National Museum of Arts, Kijów) było poświęcone kolekcji Bohdana i Varvary Chanenków, przekształconej wolą twórców w wielodziałowe, publiczne muzeum w Kijowie. Dr Pauline Prevost Marcilhacy (Université de Lille) analizowała działalność Léona Gauchez jako donatora francuskich placówek muzealnych. Dr Vita Susak (niezależna badaczka, Bazylea) zaprezentowała sylwetki twórców muzeów lwowskich, ze szczególnym uwzględnieniem Andrzeja Szeptyckiego i Maksymiliana Goldsteina, natomiast dr Milena Woźniak-Koch (Zentrum für Historische Forschung Berlin der Polnischen Akademie der Wissenschaften) donatorów muzeów warszawskich, m.in. Leona Franciszka Goldberg-Górskiego, Gustawa Wertheima i Bronisława Krystalla.
Milena Woźniak-Koch, Ewa Bobrowska, Vita Susak (fot. S. Trzybiński, N. Pstrąg - SN PAN w Paryżu)
Drugi dzień konferencji rozpoczął się od wykładu prof. Krzysztofa Pomiana (Musée de l’Europe, Bruxelles), prezentującego działalność Feliksa Jasieńskiego na tle dokonań współczesnych mu kolekcjonerów europejskich, szczególnie tych związanych z japonizmem. Pisząca te słowa przypomniała Jasieńskiego jako kolekcjonera, donatora oraz kustosza Muzeum Narodowego w Krakowie, a prof. Tomasz de Rosset (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) przestawił historię donacji muzealnych w Polsce.
Prof. Krzysztof Pomian (fot. S. Trzybiński, N. Pstrąg - SN PAN w Paryżu)
Następna część obrad była poświęcona nowym praktykom kolekcjonerskim, kształtującym się na przełomie XIX i XX wieku. Dr Léa Saint-Raymond (École normale supérieure, Paryż) przedstawiła wyniki badań dotyczących rozszerzonego pola zainteresowań i systemu preferencji nowego pokolenia kolekcjonerów. Dr Kamila Kłudkiewicz (Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznań) zajęła się kwestią kobiet-kolekcjonerek, na przykładzie działalności Izabeli z Czartoryskich Działyńskiej. Dr Bénédicte Gady (Musée des Arts décoratifs, Paryż) omówiła problem sztuk dekoracyjnych jako przedmiotu zainteresowania kolekcjonerów, przypominając projekt muzealny sióstr Sarah i Eleanor Hewity, leżący u podstaw dzisiejszego Cooper-Hewitt Smithsonian Design Museum w Nowym Jorku.
W ostatniej części przedmiotem analizy były kolekcje i muzea sztuki pozaeuropejskiej. Prof. Tomáš Winter (Ústav Dĕjin Umĕní, Akademie Vĕd České Republiky, Praga) zajął się kwestią prezentowania i muzealizacji sztuki afrykańskiej i sztuki ludowej w Czechach i na Morawach pod koniec XIX wieku. Dr Györgyi Fajcsák (Hopp Ferenc Azsiai Müvészeti Múzeum, Budapeszt) przedstawiła sylwetkę Ferenca Hoppa, kolekcjonera i fundatora Muzeum Sztuki Dalekiego Wschodu w Budapeszcie, a dr Markéta Hánová (National Gallery Prague) przypomniała historię kolekcjonerstwa i powstawania publicznych zbiorów sztuki japońskiej w Czechach.
Konferencja Od kolekcji do muzeów. Kolekcjonerstwo i mediacja kulturowa w czasach Feliksa Jasieńskiego była poświęcona działalności całego pokolenia kolekcjonerów-„pośredników kulturowych”, także tych z Europy Środkowej, którego donator Muzeum Narodowego w Krakowie był przedstawicielem. Udział badaczy reprezentujących różne kraje i dyscypliny umożliwił wyjście poza narracje narodowe, zgodnie z teorią horyzontalnej historii sztuki (Piotr Piotrowski), tym samym uzupełniając lukę w geografii transkulturowej Europy, zamkniętej nadal głównie w strefie relacji zachodnioeuropejskich. Materiały z konferencji, w angielskiej i francuskiej wersji językowej, zostaną opublikowane w tomie 22. rocznika World Art Studies. Studies and Conferences of Polish Institute of World Art Studies.
Radosław Predygier
SGRAFFITO W OKAYAMIE. POLSKA TRADYCJA – JAPOŃSKIE INSPIRACJE
Polska Misja Artystyczno-Naukowa PISnSŚ w Japonii zakończyła realizację wielkiego projektu artystycznego w mieście Setouchishi w prefekturze Okayama: „Sgraffito w Okayamie. Polska tradycja – japońskie inspiracje”. Jest to projekt zrealizowany w ramach konkursu Instytutu Adama Mickiewicza „Kulturalne pomosty 2021” i programu „Niepodległa 2017-2022” w trzech japońskich miastach, malowniczo położonych w okręgu administracyjnym Setouchishi: w Ushimado, w Oku oraz w Bizen-Fukuoka.
Ideą projektu jest realizacja w tych trzech miejscowościach Setouchishi dzieł sgraffito w przestrzeni publicznej przez polskiego artystę, absolwenta Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, a piszącego te słowa, Radosława Predygiera.
Sgraffito to technika malarstwa ściennego, bardzo popularna w Europie od czasów renesansu, a zupełnie nieznana w Japonii i można powiedzieć, że projekt zrealizowany przez Polską Misję Artystyczno-Naukową w Japonii jest pionierski w tej dziedzinie. Mamy nadzieję, że uda nam się tym samym zapoczątkować w Japonii nową tradycję malarską o głębokich korzeniach europejskich, która do Kraju Kwitnącej Wiśni przywędrowała właśnie z Polski i która na wiele lat, a może pokoleń, będzie wizualnym pomostem łączącym oba kraje.
Sgraffito
Sgraffito, znane już w starożytności, jest dekoracją wykonywaną na murze, w mokrym jeszcze tynku wapiennym, którego kolorowe warstwy, nakładane jedna na drugą, są wycinane. Wspaniałe tynki wapienne sgraffito w Polsce zdobią mury kamienic na warszawskiej Starówce, krakowskich kościołów i kamienic na Dolnym Śląsku, w Legnicy, w Kielcach. Na zamku w Krasiczynie możemy podziwiać olśniewające arcydzieło różowego i czarnego sgraffito o powierzchni ok. 7000 m2. Jest to technika rzadka, której realizacja wymaga kunsztu, doświadczenia i nakładu pracy.
W dziejach sgraffito często było związane z okresami przełomu i odnowy. Tak było w dobie renesansu – epoce, która była odrodzeniem, również po czasach zarazy pustoszącej Europę w XIV wieku, wtedy sgraffito miało swoje ważne i poczytne miejsce. Podobnie w dwudziestoleciu międzywojennym XX wieku i po II wojnie światowej, w czasach odbudowy Polski po kataklizmach dziejów, chętnie sięgano do techniki sgraffito jako symbolu odnowy i odrodzenia Ojczyzny, poszukując nowych form wyrazu i stylu narodowego. Analogicznie, wykonanie nowych realizacji sgraffito w dwudziestoleciu XXI wieku, w czasach naznaczonych przez konflikty zbrojne i pandemię, stanie się swoistym symbolem Nowego Odrodzenia, w którym sztuka i kultura polska sięga m.in. aż do Japonii.
Tradycyjnie klasyczne sgraffito wykonywano w dwóch kolorach: bieli i czerni, które uzyskiwano często z naturalnych składników – piasku, wapna, wody, węgla drzewnego, co doskonale harmonizuje z tradycyjną architekturą japońską, w której ściany zewnętrzne drewnianych domostw wzmacniano czarnymi listwami zwęglonego drewna – yaki sugi, a mury niektórych domów pokrywano shikkui –białym i czarnym tynkiem.
Mimo tych podobieństw sgraffito było formą dekoracji ściennej w Japonii praktycznie nieznaną.
Ushimado
Ushimado jest nadmorską miejscowością o bogatej historii, malowniczo położoną nad brzegiem morza Setonankai. Na wyspach w pobliżu odbywa się Międzynarodowe Triennale Sztuki – Setouchi Triennale. Jest to wydarzenie przyciągające publiczność z całej Japonii i zagranicy. Kolejna jego edycja jest planowana na rok 2022.
W Muzeum Miejskim Setouchishi w Ushimado odbyła się wielka wystawa polskiego plakatu – „Eye on Poland”, przygotowana w roku 2015 przez Instytut Adama Mickiewicza i Instytut Polski w Tokio, której kuratorami byli Magdalena i Artur Frankowscy (Fontarte).
il.1. Sgraffito w Ushimado (fot. R. Predygier)
il. 2. Ushimado z lotu ptaka (fot. Reiya Watanabe)
Natomiast w 2017 roku odbyła się tu wystawa malarstwa Joanny Stasiak, której towarzyszył wykład Magdaleny Durdy-Dmitruk. Wystawie patronowali: Instytut Adama Mickiewicza, Instytut Polski w Tokio, Akademia Pedagogiczna im. Marii Grzegorzewskiej oraz Ambasada RP. Oba wydarzenia koordynowała Polska Misja Artystyczno-Naukowa w Japonii.
Ushimado jest siedzibą Fundacji Tepemok, która zajmuje się adaptacją na cele kulturalno-społeczno-oświatowe opuszczonego szpitala, gdzie Misja planuje w przyszłości zorganizować rezydencje artystyczne dla polskich artystów.
il.3. Sgraffito w Ushimado (fot. Maciej Komorowski)
Dzieło zrealizowane w Ushimado w ramach projektu „Sgraffito w Okayamie. Polska tradycja – japońskie inspiracje” znajduje się w centralnej części miasta, przy ulicy prowadzącej do portu i promu. Powstało na wschodniej ścianie piętrowego budynku i zajmuje w przybliżeniu 40 metrów kwadratowych. Jego główną inspiracją stała się bogata w tym regionie natura i przyroda: motyw liścia oliwnego, gaj bambusowy, jaskółki, krajobraz-panorama otaczającego miasto morza i wysp. Realizacja całości trwała około trzech miesięcy.
Bizen-Fukuoka
Bizen-Fukuoka ma bogatą tradycję związaną ze średniowiecznym targowiskiem na szlaku Sanyo oraz historyczną postacią Kurody Kanbe. Na podstawie jego biografii ogólnojapońska telewizja NHK wyprodukowała telewizyjny serial historyczny, który przez rok przyciągał rzesze japońskiej publiczności. Kuroda Kanbe, po przeprowadzeniu się na wyspę Kyusiu i założeniu tam nowej osady, kierowany sentymentem do miejsca, gdzie spędził większą część życia, nadał jej również nazwę – Fukuoka. Tak założono miasto, które stało się stolicą wyspy Kyusiu i trzecim pod względem wielkości miastem Japonii, chętnie odwiedzanym przez turystów.
Niedaleko miasta leży Osafune, ze sławnym muzeum japońskiego miecza katany, które w 2019 roku wypożyczyło ze swoich zbiorów 30 mieczy na wystawę w Muzeum Techniki i Sztuki Japońskiej Manggha w Krakowie.
Specjaliści muzeum w Osafune kilka lat temu przyjechali do polskich muzeów narodowych w Warszawie, Krakowie i Gdańsku, by dokonać przeglądu mieczy japońskich znajdujących się w polskich zbiorach i skonsultować ich konserwację.
To również tutaj, do Osafune, wielokrotnie przyjeżdżali Polscy ambasadorowie, by wręczyć nagrody rzemieślnikom tradycyjnego miecza katany z Osafune.
Bizen-Fukuoka jest sportretowana na rolce wykonanej w XIII wieku przez malarza Hogana Eni, zatytułowanej Ippen Shonin Eden – ilustrowanej biografii mnicha Ippen – obrazu, który jest skarbem narodowym Japonii. I to właśnie historia mnicha Ippen Shonin stała się inspiracją dla zrealizowanego w tym mieście sgraffito. Namalowana na rolce w XIII wieku, w okresie Kamakura, historia mnicha Ippen Shonin przedstawia konfrontację mnicha z rozgniewanym samurajem; w samym centrum targowiska widzimy scenę jak z filmu Akiro Kurosawy: rozzłoszczony samuraj już sięga po miecz, by zakończyć żywot mnicha, podczas gdy mnich spokojnie przed nim stoi i coś do niego mówi.
il. 4. Cóż takiego rozgniewało wojownika, że taką żądzą zemsty do mnicha zapłonął?
il. 5. Samuraja rozzłościł fakt, że pod jego nieobecność w domu, a bez jego wiedzy, żona, po kazaniach mnicha Ippen Shonin, postanowiła obciąć sobie włosy i zostać mniszką.
il. 6. Rozgniewany samuraj dosiadł rumaka i popędził na targowisko szukać mnicha.
il. 6a. Rozgniewany samuraj dosiadł rumaka i popędził na targowisko szukać mnicha.
il. 7. Nie zważając na otaczający ich tłum ludzi, samuraj już dobywa miecza, by dokonać zemsty, podczas gdy mnich spokojnie doń przemawia.
iI. 8. W końcu, na skutek słów mnicha, samuraj sam postanawia porzucić miecz, obciąć sobie włosy i wstąpić do zakonu. Cóż takiego usłyszał od mnicha, że odrzucił swój gniew i dumę wojownika?
il. 9. Sgraffito w Bizen-Fukuoka (fot. Junko Kubota)
il. 10. Sgraffito w Bizen-Fukuoka (fot. Junko Kubota)
Sgraffito wykonane w Bizen-Fukuoka, dzięki zainteresowaniu projektem „Sgraffito w Okayamie. Polska tradycja – japońskie inspiracje” Miasta Setouchishi, będzie wzbogacone o dodatkowy element wirtualnej rzeczywistości – animację AR (Augmented Reality), wykonaną przez artystę Nakagawę – profesora animacji na Uniwersytecie Sztuki i Techniki w Kurashiki. Dzięki temu przedsięwzięciu publiczność będzie mogła na ekranach swoich telefonów komórkowych oglądać „ożywione” postaci sgraffito. Jednym z zaproponowanych pomysłów jest przedstawienie analogicznej sceny targu w… Krakowie z XI-XIII wieku, czyli z japońskiego okresu Kamakura, z którego pochodzi obraz Ippen Shonin Eden.
Oku
W Oku, miejscu urodzenia japońskiego malarza romantycznego epoki Taisho, Takehisy Yumeji, znajduje się muzeum artysty. Marzeniem Polskiej Misji Artystyczno-Naukowej w Japonii jest przybliżenie Polakom sylwetki tego twórcy.
il. 11. Sgraffito w Oku (fot. Junko Kubota)
Na scenie Chuou Kouminkan w Oku Polska Misja Artystyczno-Naukowa w Japonii, pod patronatem Instytutu Polskiego w Tokio, w 2016 roku zorganizowała koncert polskiego kwintetu smyczkowego Vołosi, w 2019 – Polski Wieczór Filmowy, a w 2020 roku, w Bibliotece Miejskiej Setouchishi w Oku, spektakl baletowy Exodus, przygotowany przez Zespół Pieśni i Tańca Śląsk, połączony z Tygodniem Kultury Polskiej i prezentacją polskich strojów ludowych oraz wydawnictw o tematyce polskiej.
il. 12. Sgraffito w Oku (fot. Junko Kubota)
Tematem sgraffito powstałego w Oku są przyjazne człowiekowi życie rodzinne, idylla, natura. Pojawiają się motywy ważki, gaju bambusowego, drzew pomarańczowych, drzew oliwnych, egzotycznych kwiatów, dzieci spieszących do szkoły. Dzieło o długości 20 metrów zostało zrealizowane na murze ogrodzenia o wysokości 120 cm tradycyjnego japońskiego domu. 
il. 13. Sgraffito w Oku (fot. Junko Kubota)
Realizacja projektu
Dzięki realizacji projektu „Sgraffito w Okayamie. Polska tradycja – japońskie inspiracje” Polska Misja Artystyczno-Naukowa w Japonii nawiązała wiele nowych kontaktów, obejmujących różne środowiska (fundacje, przedsiębiorcy, rzemieślnicy, urzędnicy Setouchishi, media etc. ), co otworzyło Misji wiele nowych możliwości działania.
Projekt był szeroko komentowany w japońskiej prasie, na jego temat pojawiły się cztery obszerne artykuły w gazecie „Sanyou Shimbun” (25.06., 9.10., 13.10. i 8.12.). Ukazały się dwa reportaże w wiadomościach telewizji NHK: porannych i wieczornych 21.10. (dzień ogłoszenia wyników Konkursu Chopinowskiego) oraz w wiadomościach południowych i wieczornych 29.11. Reportaże te, wraz z informacją o wydarzeniu, były również zamieszczone przez tydzień od daty ich publikacji na platformie cyfrowej TV NHK.
il.14. Inauguracja projektu w siedzibie Tepemok Ushimado 28.09.2021 roku (fot. Hironori Miki)
Odbyły się dwie oficjalne uroczystości (pomimo wszelkich utrudnień spowodowanych pandemią) – inauguracja projektu (28.09. w siedzibie partnera projektu Fundacji Tepemok) i jego zamknięcie w Bizen-Fukuoka (28.11. przy okazji tradycyjnego festynu miejskiego). W obu ceremoniach gośćmi byli Prezydent Miasta Setouchishi Takehisa Akinari, przedstawiciele Miasta, partnerzy projektu oraz inni znamienici goście.
W czasie uroczystości inaugurującej projekt w Ushimado, po przemówieniu Prezydenta i prezentacji kolejno: projektu „Sgraffito”, partnerów projektu i działalności Polskiej Misji Artystyczno-Naukowej w Japonii odbył się krótki koncert muzyki odegranej na tradycyjnym japońskim instrumencie shamisen, który wykonała Ebina Uma.
Z kolei na oficjalnym zakończeniu projektu w Bizen-Fukuoka, po prezentacjach gości oraz projektu, odbył się krótki spektakl marionetkowy miejscowej grupy lalkarskiej. Zaprezentowano też pierwsze animacje AR (Augmented Reality), dzięki którym postaci ze sgraffita „ożyją” na telefonach komórkowych publiczności. Ten dodatkowy element upowszechnienia projektu stał się możliwy dzięki udziałowi i wsparciu Miasta Setouchishi.
il. 15. Zakończenie projektu. Bizen-Fukuoka 28.11.2021 (fot.Hironori Miki)
Prezydent Miasta, po spotkaniu inaugurującym sgraffito w Ushimado i rozmowie o planach na przyszłość, zainteresowany projektem, stworzył ramy formalne, które pozwalają Misji ubiegać się o dofinansowanie w konkursie o środki publiczne Setouchishi na realizację kolejnych dzieł w przyszłym roku.
Naszym kolejnym celem będzie wielka realizacja w centrum Setouchishi, na murze Państwowego Liceum w Oku.
Prezydent, z własnej inicjatywy, rozmawiał w tej sprawie z Dyrekcją Liceum. Został już zawiązany komitet organizacyjny (z partnerami: SIP i Fab-Lab) i odbyły się pierwsze spotkania. Trwają również rozmowy z władzami Miasta na temat realizacji w 2022 roku w Setouchishi wielkiej wystawy polskich i japońskich artystek, której tematem ma być kimono. Wystawa jest przygotowywana przez Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata wraz z Polską Misją Artystyczno-Naukową, i Instytut Edukacji Artystycznej Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie jako wstęp do organizacji drugiej edycji polsko-japońskiej konferencji „Jikihitsu”, którą chcielibyśmy zrealizować w 2023 roku, jeśli pozwolą warunki pandemiczne.
Projekt „Sgraffito w Okayamie. Polska tradycja – japońskie inspiracje” wzbudził również zainteresowanie miejscowego rzemiosła. Miejski ośrodek i atelier ceramiki Bizen-Sabukaze w Setouchishi zorganizował warsztaty sgraffito w ceramice, które odbyły się 12 grudnia w Miejskim Ośrodku Kultury Chuou Kouminkan w Setouchishi.
Partner projektu, Fab-Lab Setouchi, wykonał prototypy sgraffito wycinanego laserem (wedle naszej wiedzy to pierwsza tego typu próba na świecie).
il. 16. Sgraffito wycinane laserem (fot. Hironori Miki)
il. 17. Sgraffito wycięte laserem (fot. Radosław Predygier)
Wykonane zostały niewielkie formaty o tematyce japońskiej – tradycyjne dzieła ukiyo-e zostały wycięte laserem na panelach pokrytych zaprawą wapienną i pobiałą. Prace te, jak również tradycja sgraffito oraz wprowadzenie do realizowanego przez Misję projektu, zostały zaprezentowane na wystawie w Muzeum Setouchishi w Ushimado w październiku 2021 roku.
Projekt odbił się szerokim echem w mediach, stał się źródłem inspiracji w różnych dziedzinach rzemiosła tradycyjnego i współczesnego (ceramika, animacja AR, laser craft), ale co najważniejsze – dumą mieszkańców Setouchishi, których wsparcie i zainteresowanie pozwoliły doprowadzić go do szczęśliwego końca pomimo pandemii i najdłużej ponoć od 1956 roku trwającej pory deszczowej.
Zrealizowany w roku opóźnionej Olimpiady w Tokio, niech będzie zaczątkiem nowego jej rodzaju – Olimpiady Sztuk Pięknych.
Projekt finansowany w ramach konkursu „Kulturalne pomosty 2021” i programu „Niepodległa 2017-2022”.
Partnerzy projektu w Japonii:
Instytut Polski w Tokio, Fab-Lab Setouchi, Setouchi International Project, Tepemok Ushimado
Projekt wsparła finansowo Fundacja Agencji Rozwoju Przemysłu.
Film dokumentalny z realizacji wydarzenia jest do obejrzenia pod adresem:
https://vimeo.com/650285564.
